Lan ikusezina da, baina Anastasio de Amestiren piezarik gabe (Deustuko tigrearen eskulturen errematean parte hartu zuen) eta José de los Herosen dokumenturik gabe, Bizkaiko historia artistiko eta sozialaren puzzlea osatzeko elementuak falta dira. Enkarterrietako Museoak dohaintza baliotsuak katalogatu ditzake orain, Juan de Amesti harginaren bilobari eta Koldo Gallarreta Zallako ikertzaileari esker; izan ere, familia harremanek Balmasedako azken alkatearekin lotzen dute frankismoaren aurretik.
Ana Otadui Batzar Nagusietako presidenteak nabarmendu duenez, udan erakusketaz beteta iristen den kultur eskaintza “aberastu” egiten da ekarpen horiekin. Juan de Amestik 6 urte zituela galdu zuen aitona, “Kalean erori eta nire ondoan hil zenean”, esan du hunkituta, baina berarekin nahi baino denbora gutxiago partekatu duen arren, marka sakona egin dio. Mañarian jaioa, Anastasio Amestikoa (1884-1957) bere buruari egindako gizona izan zen. Portugaletera joan zen burdinazko karbonatoa kiskaltzeko labeak egiten lan egitera, eta “gaztelania ikasten zuen gauetan”. Ezkondu eta hiru urtera alargundu zen eta ezkonduko ez zela agindu zuen. Profesional mailan, XX. mende hasierako arkitekto eta eskultore ospetsuekin lan egin zuen ikonoak eraikitzeko, hala nola, Deustuko tigrea ukondo eta guzti Joaquín Lucarinirekin, On Diego Lopez Haroren irudikapena, Antonio Truebaren omenezko monumentua Galdamesen, Manuel Maria Smithekin batera, edo El Cid Burgosen, eta panteoiak eta kaperak eraiki zituen familia aberatsentzat. “Batez ere Gerra Zibilaren aurretik” lan egin zuen, Enkarterrietako Museoaren funtsetan sartzen diren moldeetan, argazkietan, krokisetan, marrazkietan, gutunetan eta agendetan ikus daitekeen bezala.
Koldo Gallarreta Zallako bizilagun eta ikertzaileak 500 argazki baino gehiago eman zituen, baita Balmaseda eta Zallari buruzko hogeita hamar bat plano eta dokumentazio ere, XX. mendearen lehen erdian José de los Heros (1872-1955), industrialaria, eraikitzailea eta Balmasedako alkatea Gerra Zibilean, armada kolpistak 1937an boterea eskuratu baino lehen. La Herrera eta Bolunburuko instalazioetatik argindarra eta argia ematen hasi zen Balmaseda, Galdames eta Zallan. “Bere herriarekin konprometitutako pertsona handi bat” da, eta bost heriotza-zigor jaso zituen bere sinesmen nazionalistengatik. Defentsa Batzarrak eratu zituen bizilagunei eta errefuxiatuei laguntzeko. Eusko Jaurlaritzak eskatuta, “Tropa errepublikanoen mugimendurako tren bat blindatzeko eskatu zitzaion, eta hori bere jabetzako tailerretan egin zen”. Oso garesti ordainduko zuen konpromiso hori; izan ere, erbestera joan zen, makineria konfiskatu zioten, zerrategia erre zioten eta zigorrak eragina izan zuen Dolores González Taramona emaztearen heriotza goiztiarrean, 1938an. Baionatik bueltan epaiketa bat izan zuen eta “isun garrantzitsua” ordaindu zuen libre geratzeko. De los Herosek adiskidetasun handia izan zuen Doroteo de Ziaurritzekin, 1935etik 1951ra EAJko presidentea izan zena, eta horrek Sabino Aranaren gorpuzkiak Sukarrietatik lekualdatzea eragin zezakeen, Herrerako hilerri zallarrean, bere familia politikoaren panteoian ezkutatzeko.
Gerra ez bezalako giroa islatzen dute bat-bateko argazkiek: futbol partida bat 1905ean, erromeriak, ezkontzak, eskolak, inauteriak 1910 inguruan, Balmasedan prozesioak beren aurpegi eta hankak estaltzen zituzten soldadu erromatarrekin, familia erretratu dotoreak…
Enkarterriko Museoak iraganeko zati horien berri eman nahi die herritarrei. “Agian erakusketa bat antolatuko dugu edo zati txikitan erabiliko dugu etorkizuneko beste erakusketa batzuetan”, esan du Javier Barrio zuzendariak.